Po raz dwudziesty siódmy w Czarnym Lesie

Tradycja odprawiania Mszy świętej poprzedzonej modlitwa Różańca świętego w intencji poległych żołnierzy wielu narodowości w trzecią niedzielę października, sięga już 27 lat. Wtedy to z inicjatywy ówczesnych; wójta Gminy Zakliczyn Stanisław Chrobaka i proboszcza parafii Domosławice ks. Michała Kapturkiewicza odbyła się pierwsza taka uroczystość patriotyczno-religijna z udziałem gości z Węgier i Austrii. Dzisiaj obaj inicjatorzy już nie żyją, a dzieło to kontynuują ich następcy; ks. Marek Kądziołka – proboszcz parafii Domosławice oraz burmistrz Miasta i Gminy Zakliczyn i syn śp. Stanisława – Dawid Chrobak. 18 października 2020 roku uroczystości na cmentarzu wojennym nr 290 w Charzewicach rozpoczęły się od godz. 14 – tej złożeniem wiązanek kwiatów i zniczy u stóp monumentalnego obelisku.

Kwiaty i znicze złożyła młodzież ze szkół w; Charzewicach, Gwoźdźcu, Zespołu Szkół Ponadpodstawowych w Zakliczynie, harcerze 1 drużyny ZHR „Sulima” w Tarnowie, strażacy OSP Charzewice oraz burmistrz Dawid Chrobak w asyście radnego Jana Jewulskiego i sołtys Charzewic Józefy Dudek. Różaniec poprowadziła młodzież szkolna pod opieką Renaty Pawłowskiej, a Mszę świętą odprawili; ks. Marek Kądziołka, ks. Rafał Cisowski – proboszcz parafii Gwoździec oraz ks. Jerzy Tokarz pochodzący z pobliskiej Roztoki, który wygłosił kazanie. Na koniec burmistrz Dawid Chrobak podziękował tym, którzy przyczynili się do organizacji wydarzenia; księdzu proboszczowi Markowi Kądziołce i koncelebransom, służbie ołtarza, strażakom z Charzewic, harcerzom i delegacjom szkolnym, pocztom sztandarowym (OSP Faliszewice i Biskupice Melsztyńskie, Zespół Szkół w Domosławicach i w Gwoźdźcu). Z powodu rygorów wynikających ze stanu epidemicznego zostało odwołane Spotkanie refleksyjne, a organizatorzy wydarzenia poprosili uczestników o zasłanianie ust i nosa oraz zachowanie dystansu społecznego.

Jaki temat przygotowałem na to spotkanie ?

19 listopada 1914 roku podczas bezpośredniego starcia wojsk rosyjskich i austro-węgierskich w okolicach Charzewic i Gwoźdźca zginęło wielu ludzi, a ich ciała zwożono furmankami na szczyt wzgórza na granicy pomiędzy wsiami, gdzie chowano ich w zbiorowych mogiłach. Z czasem w miejscu bitwy wyrósł las, który nazwano Czarnym Lasem, albo Pomnikami. W czasie I wojny światowej często rozdzielano ciała poległych stron przeciwnych i chowano je w osobnych grobach, co można zauważyć na 2 maleńkich cmentarzach w Charzewicach. Wchodząc do lasu od strony Charzewic musimy skręcić w dróżkę na lewo i śledzić zarośla po prawej stronie, aby dostrzec maleńkie cmentarze wojenne nr 288 i 289. Na cmentarzu numer 288 pochowano żołnierzy armii austro-węgierskiej, a na cmentarzu numer 289 żołnierzy rosyjskich.

Ten największy cmentarz oznaczony jest numerem 290 w Czarnym Lesie ma charakter monumentalny. Podzielony został na dwie kwatery: dolną i górną, które przecina droga biegnąca z Charzewic do Gwoźdźca. Droga dzieli cmentarz na dwie części. Jedna powyżej drogi, ze wspomnianym obeliskiem, który jest głównym elementem nekropolii. Aby dojść do obelisku musimy przejść przez trzy furtki, mijając kilka grobów. Poniżej drogi znajduje się polana z mogiłami, na której swoją uwagę skupia monumentalny krzyż. Łącznie w 9 mogiłach zbiorowych i 46 pojedynczych spoczywa 109 żołnierzy armii austro-węgierskiej, 52 żołnierzy armii rosyjskiej oraz Polacy.  Kwatera górna zwieńczona jest dwunastometrowym słupem otoczonym pergolami, ozdobionym charakterystycznymi dla cmentarzy z I wojny światowej krzyżami, a na ścianach tego pomnika znajdują się 2 tablice z napisami po niemiecku:

Erde, Ich War Dir Gut,-
Erde, Du Trankst Mein Blut,-
Erde, Ich Starb Fur Dich,-
Erde, Nun Schirmst Du Mich.

(Ziemio, byłem Ci przyjazny,-
Ziemio, piłaś moją krew.
Ziemio, dla ciebie oddałem życie.
Ziemio, teraz ty mnie chronisz!)

Der Tranen Musst Ihr Wehren.
Kein Leben Hat Bestand.
Wohl Dem Der Starb in Ehren.
Fur Kaiser Und Vaterland.

(Musicie Powstrzymać Łzy,
Żadne Życie Nie Jest Wieczne.
Prócz Życia Tego, Kto Poległ z Honorem
Za Cesarza i Ojczyznę.)

Z ponad czterystu cmentarzy wojennych zaprojektowanych i zbudowanych przez krakowski Kriegsgräber Abteilung (Oddział Grobów Wojennych) w ciągu niespełna trzech lat, od stycznia 1916 do listopada 1918 roku, do naszych czasów przetrwało około 380, w tej liczbie cmentarze na terenie Gminy Zakliczyn, które zaprojektował Robert Motka.

Kim był projektant ?

Robert Motka był architektem austriacki, porucznikiem w stanie spoczynku, był jednym z pierwszych twórców odkomenderowanych do Oddziału Grobów Wojennych. Wsławił się zaprojektowaniem tymczasowego wystroju cmentarza bohaterów w Gorlicach już 1 listopada 1915 roku. Do 26 kwietnia 1917 roku pozostawał kierownikiem artystycznym i głównym projektantem VIII Okręgu „Brzesko”40. Stworzył 52 założenia cmentarzy. Atutem twórczości Motki było częste wykorzystywanie w projektach bramek i pomników centralnych elementów z kutego żelaza oraz tworzenie planów cmentarzy składających się z kilku części (np. Paleśnica nr 295 i Charzewice nr 290). Cmentarz nr 290 w Charzewicach uznawany jest za jeden z najbardziej udanych projektów Roberta Motki.

Źródło informacji: Agnieszka Partrige, Pamięć Wielkiej Wojny.