Drugi dzień świąt bożonarodzeniowych poświęcony jest św. Szczepanowi – pierwszemu męczennikowi za wiarę chrześcijańską, znanemu z głębokiej wiary i mocy czynienia cudów. Został ukamienowany, gdy przyznał się przed sanhedrynem do wiary w Chrystusa (tradycyjna kara za bluźnierstwo).
Ludowe obchody tego dnia mają podłoże agrarne, choć nawiązujące do chrześcijańskiej tradycji. Podczas mszy św. w kościele do dziś święci się owies na pamiątkę ukamienowania św. Szczepana i dla zapewnienia urodzaju w przyszłym roku. Święcenie owsa ma również uzasadnienie magiczne, gdyż skropienie ziarna wodą wzmagało w nim siły witalne. Ziarno sypano w kościele, na księdza, na wchodzących do świątyni, a po nabożeństwie, pod kościołem, chłopcy i dziewczęta też się nim obsypywali. Z aury panującej w drugi dzień świąt przepowiadano pogodę zgodnie z powiedzeniem: „Jaka pogoda w Szczepana panuje, taka na luty nam się szykuje.”
Boże Narodzenie było zawsze uważane za święto niezwykle ważne i rodzinne, nazywano je również Godami lub ,,godnimi świętami". Świętowanie nie ograniczało się dawniej do 25 grudnia, ale trwało aż do święta Trzech Króli, czyli 6 stycznia. Był to czas spokoju, powagi i nic nierobienia. Nie można było jednak w ten dzień za dużo spać, gdyż wierzono, że źle to będzie wpływać na zdrowie ludzi, zwierząt i plony. Pierwszy dzień Bożego Narodzenia tradycyjnie spędzano w domu. Zakładano odświętne ubrania i spędzano ten czas w gronie najbliższych. Stoły byty suto zastawione, na święta specjalnie ,,bito świnię" i przygotowywano swojskie wyroby. Podobnie jak w Wigilię, nie wolno było również sprzątać, gotować, rozpalać ognia pod kuchnią, dlatego jedzono potrawy wcześniej przygotowane. Nie składano w tym dniu wizyt. Bożonarodzeniowe świętowanie przebiegało w rodzinnym gronie, jedzono i śpiewano kolędy.
Zanim pojawiła się choinka, świąteczną dekoracją był podłaźnik (podłaźniczka) i pająk, które wieszano pod sufitem. Zielone drzewka jeszcze w kulturze przedchrześcijańskiej były uważane za symbol życia i płodności. Podłaźnik to wierzchołek lub gałąź drzewka iglastego zawieszany w izbie bezpośrednio nad stołem wigilijnym lub w świętym kącie. lnną, lecz równie popularną ozdobą bożonarodzeniową byty aniołki i pająki ze słomy. Pająki przygotowywane były przez gospodynie oraz dziewczęta i wisiały w domu przez cały rok, aż do ich zniszczenia. Robiono je ze słomy i kolorowej bibuły lub papieru.
Uczestnicy projektu Stowarzyszenia Promocji i Rozwoju Gminy Zakliczyn pod nazwą Kluczowa Akademia Dla Aktywnych (KADA), mieli okazję poznać mnie (z nieco innej strony) w trakcie warsztatów o dziedzictwie kulturowym. Zatem trzymając się tematu podczas świątecznego okresu, proponuję pozostać w obszarze naszego dziedzictwa kulturowego związanego z Wigilia oraz Świętami Bożego Narodzenia. Zapraszam do świątecznej lektury, która składa się z czterech artykułów poświęconych poszczególnym dniom świątecznym i na finał zwyczajom regionalnym.
Wesołych Świąt życzy Kazimierz Dudzik
Wigilia
O wyjątkowości świąt Bożego Narodzenia stanowi Wigilia, której momentem kulminacyjnym jest wieczerza rozpoczynająca się wraz z pierwszą gwiazdką. Jest to niezwykły, uroczysty, wzruszający i najbardziej rodzinny czas. Wigilia stanowi nie tylko przygotowanie do świąt Bożego Narodzenia, ale już zaczyna czas świąteczny i decyduje w głównej mierze o niepowtarzalnym charakterze świętowania. Z dniem wigilijnym związane są liczne przesądy i wierzenia, o których dziś zapominamy. Wigilia i Boże Narodzenie przypadają na zimowe przesilenie słońca. Zaczyna się wtedy astronomiczna zima, jednocześnie noc staje się krótsza a dni dłuższe. Od najdawniejszych czasów Wigilia otwierała rok słoneczny, wegetacyjny i tradycyjny rok obrzędowy. Zachowały się więc w jej obchodach (zwłaszcza w ludowych zwyczajach i obrzędach) ślady dawnych rytuałów agrarnych, zadusznych i noworocznych.
Okres świąteczny, to pracowity czas dla Chóru ZCK „Cantando canzoni”. Jeszcze przed świętami Bożego Narodzenia zakliczyński Chór był gościem artystycznym spotkania opłatkowego Państwowej i Ochotniczej Straży Pożarnej Województwa Małopolskiego, które odbyło się w Delegaturze Urzędu Wojewódzkiego w Tarnowie.
Niebawem Chór ZCK „Cantando canzoni” można będzie usłyszeć w repertuarze kolędowym w Zakliczynie i to w obu zakliczyńskich świątyniach. Najpierw – w drugi dzień świąt 26 grudnia – w kościele p.w. św. Idziego opata o godzinie 16 – tej, a następnie 30 grudnia w kościele p.w. Matki Bożej Anielskiej o godzinie 18 – tej. Oba koncerty poprzedzą Msze święte, które muzycznie oprawi Chór.
16 grudnia 2023 roku w Domu Zakonnym Dominikanów pw. Matki Bożej Niezawodnej Nadziei w Jamnej, odbyła się uroczystość otwarcia Izby Pamięci o. Jana Góry. Najpierw odbyło się spotkanie poświęcone idei budowy Muzeum “Wzgórze Nadziei” , a potem zwieńczenie I etapu muzeum, czyli otwarcie w Domu św. Jacka Izby Pamięci Ojca Jana Góry; założyciela Ośrodka Duszpasterstwa Akademickiego Dominikanów w Jamnej i Honorowego Obywatela Gminy Zakliczyn.
Izba Pamięci powstała w miejscu gdzie o. Jan Góra pracował, przyjmował gości i gdzie miał swoją zakonna celę, czyli w budynku byłej szkoły, nazwanej potem Domem św. Jacka – patrona Dominikanów. W uroczystościach wzięli udział Dominikanie, Franciszkanie, władze samorządowe z burmistrzem Dawidem Chrobakiem i przewodniczącą Rady Miejskiej w Zakliczynie Anna Moj, radna sejmiku Małopolskiego Anna Mikosz, honorowi obywatele Gminy Zakliczyn Michał Wojtkiewicz i Kazimierz Korman, radny Janusz Flakowicz, rodzeństwo i kuzynostwo o. Jana Góry, który otrzymali przywilej otwarcia Izby Pamięci oraz wielu z tych, którzy znali o. Jana Górę.
Dwie daty; 18 marca i 13 grudnia 2023 roku, odegrały bardzo ważną rolę w kalendarzu kulturalnym Gminy Zakliczyn, a szczególnie Rudy Kameralnej. Najpierw, w marcu tego roku, został na mocy porozumienia pomiędzy burmistrzem Miasta i Gminy Zakliczyn Dawidem Chrobakiem i dyrektorem Zakliczyńskiego Centrum Kultury Kazimierzem Dudzikiem z jednej strony, a Stowarzyszeniem Nie Teraz i Teatrem Nie Teraz reprezentowanym przez Aleksandrę Żak i Tomasza A. Żaka – został powołany Ośrodek Praktyk Artystycznych Teatru Nie Teraz w Rudzie Kameralnej (OPA TnT).
W czasie gdy inne instytucje budziły się do życia po tzw. przerwie covidowej, w Zakliczyńskim Centrum Kultury realizowany był trzyletni projekt (w latach 2021 – 23), polegający na prowadzeniu kompleksowych zajęć z zakresu edukacji kulturalnej bazujący na formule uniwersytetów ludowych. W ramach ZUL – aplikacji proponowaliśmy zajęcia z zakresu nowych technologii użytkowych, rękodzielnictwa, teatru, muzyki, śpiewu, tańca, fotografii, a także zajęcia kulinarne, które prowadzone były w siedzibie ZCK – w zakliczyńskim ratuszu i cieszyły się sporym zainteresowaniem.
Mimo, że realizacja „ZUL – aplikacji” rozłożona była na 3 lata, to okazało się, że ten czas szybko minął i pod koniec listopada koordynatorki projektu Maria Chruściel i Magdalena Tobiasz zarządziły jego finał, na który zaprosiły uczestników, trenerów i instruktorów, a wśród nich m.in. Janusza Krzyżaka – sekretarza Gminy Zakliczyn, panów Piotra Poręby i Piotra Derlagi, panów Stanisława Kusiaka i Stanisława Sochy oraz pozostałych trenerów, którzy na przestrzeni trzech lat prowadzili warsztaty, aby wręczyć im pamiątkowe dyplomy.
Ma zaledwie 7 lat, a jego rysunki zachwycają zwiedzających wystawę w Galerii „Poddasze” zatytułowaną „Gdzieś w dziecięcej wyobraźni”. To Michał Kurek z Lusławic. Talent małego Artysty dostrzegli rodzicie, nauczyciele w przedszkolu i teraz w Szkole Podstawowej im. Lanckorońskich w Zakliczynie.
Podczas wernisażu wystawy, który odbył się 1 grudnia, honory bohatera wieczoru pełnił tato Michała – Arkadiusz, bo sam Artysta zmagał się z przeziębieniem i został z mamą w domu. Tak czy owak Michał Kurek zawitał do ratuszowej galerii w następnym tygodniu.
Grudzień się rozpędza, „za oknami noc, w górach śniegu moc okrywa wszystko” – żeby zacytować klasyka. A ja w tych „okolicznościach przyrody” piszę do Was o naszej wspólnej wielkiej radości. „Naszej”, to oczywiste, bo adresaci tego listu są częścią tego wszystkiego, co od tak wielu lat robi Teatr Nie Teraz. A z „radości” zaraz się wytłumaczę.
Jak dobrze wiecie TNT od dawna poszukiwał dla siebie domu / siedziby / miejsca pracy twórczej i warsztatowej. Przez ostatnie 20 lat takich miejsc, gdzie nasze zaangażowanie było większe niż sam pomysł, było nie mniej jak kilkanaście. Czasami wydawało się nawet, że to już. Niestety, tzw. uwarunkowania powodowały, że musieliśmy marzenia odkładać na później. Czasami decydowały o tym finanse, czasami polityka, a czasami zwyczajny do bólu „czynnik ludzki”.
Rozlicz PIT Online z PITax.pl dla OPP.
Projekt realizujemy we współpracy z IWOP.
